www.krzysztofkopec.pl  Data:  Czwartek, 28 Marzec 2024 r.

Powrót na stronę główna

Akcje, obligacje, towar. Likwidacj polskich giełd po wybuchu II wojny światowej 

Polskie giełdy pieniężne przed wrześniem 1939 r. były bardzo ważnym składnikiem ładu gospodarczego II RP, ponieważ wartość środków finansowych zgromadzonych w papierach giełdowych w roku 1939 (stan na 1 stycznia 1939 r. wg Instytutu Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen) przekroczyła kwotę 3 mld ówczesnych złotych. Ich organizacja opierała się na zasadach „niemieckiego prawa giełdowego”, w którym pozwolenia na zakładanie giełd były udzielane przez rząd. Podstawowym polskim aktem prawnym na podstawie którego działały giełdy pieniężne było rozporządzenie Prezydenta RP z 28 grudnia 1924 r. o organizacji giełd (Dz. U 1924 r. nr 114 poz. 1020). Zgodnie z polskim prawem pozwolenia na otwarcie giełd dawał Minister Skarbu w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu. Natomiast nadzór nad giełdami pieniężnymi był sprawowany przez Komisarza Giełdowego, mianowanego przez Ministra Skarbu. Koszty tego nadzoru ponosiły giełdy. Zgodnie z polskim prawem Rząd Polski mógł bezpośredni nadzór nad giełdami przekazać „organom handlowym”, tzn. izbom handlowym lub korporacjom kupieckim. Członkami giełd pieniężnych mogli być wpisani do rejeBudynek giełdy w Krakowiestru handlowego kupcy i spółki handlowe, a o ich przyjęciu decydowała rada giełdowa w granicach określonych w statucie. Ostatecznie jednak decydujący głos miał Minister Skarbu lub właściwa izba handlowa. Przedmiotem obrotów na giełdach pieniężnych w II RP były: papiery wartościowe, weksle, czeki, przekazy, waluty, monety i szlachetne kruszce (złoto, platyna i srebro). Ustawowymi władzami giełdy były: ogólne zgromadzenie członków giełdy, rady giełdowe, sądy rozjemcze, komisje dyscyplinarne oraz komisje przewidziane przez statut.
Natomiast warunki działalności maklerów giełdowych w II RP regulowało rozporządzenie Ministra Skarbu oraz Przemysłu i Handlu z dnia 25 sierpnia 1921 r. Kandydat na maklera według tego rozporządzenia musiał spełnić kryteria niekaralności oraz odpowiednich kwalifikacji - obowiązywała bezwzględna znajomość języka polskiego (w słowie i piśmie). Ponadto istniały granice wieku - nie mniej niż 35 i nie więcej niż 70 lat. Maklerów mianowała Rada Giełdowa i przedkładała Komisarzowi do zatwierdzenia. Kandydaci musieli złożyć egzamin przed komisją egzaminacyjną złożoną z trzech członków Rady Giełdowej, starszego maklera i sekretarza Giełdy, pod przewodnictwem Komisarza giełdowego. Instalację maklera przeprowadzała Rada giełdowa wraz z Komisarzem giełdowym. Wysokość kurtażu (wynagrodzenia maklera) ustalała samoistnie Rada Giełdowa. Władze rządowe, które korzystały z usług maklera nie płaciły kurtażu. Rozporządzenie przewidywało możliwość tworzenia korporacji maklerów oraz określało prawa i obowiązki przełożonego korporacji, starszego maklera, któremu zastrzeżono głos doradczy w ogólnych zgromadzeniach członków giełdy i posiedzeniach Rady Giełdowej. W II RP funkcjonowały trzy główne giełdy pieniężne: Warszawska Giełda Pieniężna, Łódzka Giełda Pieniężna i Krakowska Giełda Pieniężna, ze względu na wartość kwot pieniężnych zgromadzonych w papierów wartościowych. Przy czym Giełdy Łódzka i Krakowska podobnie jak pozostałe giełdy II RP miały status giełd prowincjonalnych. Jeśli chodzi o wartość obrotu akcjami to od krakowskiej i łódzkiej większymi były Poznańska Giełda Pieniężna i Lwowska Giełda Pieniężna.
Krakowska Giełda Pieniężna powstała 20 stycznia 1919 r. Przyjęto wówczas na członków 27 instytucji finansowych z Galicji. Wstępne prace związane z organizacją gieBudynek giełdy we Lwowiełdy wykonał Komitet Założycielski Giełdy (w skład którego weszło grono zainteresowanych osób), na posiedzeniu w dniu 17 stycznia 1919 r. pod przewodnictwem prezydenta Izby Przemysłowo-Handlowej Tadeusza Epsteina. Giełda krakowska opierała się, aż do wprowadzenia w życie polskiej ustawy regulującej działalność giełd pieniężnych na austriackiej ustawie z 1 kwietnia 1875 r. o organizacji giełd. Uroczyste otwarcie Giełdy nastąpiło 20 marca 1919 r. i wówczas ustalono pierwsze kursy akcji ogłoszone w cedule giełdowej. Pierwszy lokal Giełdy mieścił się w budynku Izby Przemysłowo-Handlowej przy u. Długiej 1. Kapitalizacja Krakowskiej Giełdy Pieniężnej wynosiła w 1939 r. blisko 250 mln.zł.
Łódzka Giełda Pieniężna powstała w zaborze rosyjskim w 1898 r. Wówczas to bowiem grupa przemysłowców łódzkich z Karolem Scheiblerem na czele podjęła starania o otwarcie w Łodzi giełdy pieniężnej. Wkrótce potem powołano komisję, która zajęła się opracowaniem uzansów i ceduł giełdowych oraz instrukcji dla maklerów. Giełdę Pieniężną otwarto w Łodzi 1 lutego 1899 r. Podstawą organizacji i działalności giełdy był statut, zatwierdzony 12/24 czerwca 1898 r. przez Ministra Finansów Rosji. Opracowano go w oparciu o przepisy o giełdach, zawarte w ustawie handlowej oraz w oparciu o statuty innych giełd w Rosji. Giełda miała charakter instytucji publicznej i społecznej, pozostającej pod nadzorem Departamentu Przemysłu i Handlu Ministerstwa Finansów Rosji. Bezpośrednio podlegała nadzorowi Naczelnika Guberni. Członkami giełdy były towarzystwa akcyjne, stowarzyszenia udziałowe, spółki firmowe, przedsiębiorcy oraz kupcy wpisani do ksiąg kupieckich w Łodzi lub w sąsiednich miastach. Organem wykonawczym i przedstawicielem zgromadzenia był Komitet Giełdowy. W jego skład weszli reprezentanci łódzkiego przemysłu włókienniczego. Prezesem został Karol Scheibler, sekretarzem Stefan Kossuth, działacz przemysłowy, pierwszy wydawca „Dziennika Łódzkiego”. W niepodległej Polsce w roku 1921 opracowano nowy statut Giełdy Pieniężnej w Łodzi, który został zatwierdzony przez Ministerstwo Przemysłu i Handlu oraz Skarbu 13.III.1922 r. Zgodnie z nim organizacja Giełdy Łódzkiej przeBudynek giełdy w Lubliniedstawiała się następująco: członkowie, zebrania giełdowe, rada giełdowa, komisja dyscyplinarna, sąd rozjemczy, komisja rewizyjna i maklerzy. Ogólny nadzór nad działalnością giełdy sprawowało Ministerstwo Skarbu za pośrednictwem komisarza giełdowego. Organem wykonawczym była Rada Giełdowa. Członkami giełdy były towarzystwa akcyjne, spółki firmowe, banki miejscowe z terenu całej Polski. W II RP Giełda Pieniężna w Łodzi spełniała rolę lokalnego rynku w zakresie obrotu papierami wartościowymi (akcje, obligacje, listy zastawne, przekazy pieniężne) oraz w zakresie transakcji towarowych. Utworzenie jej było podyktowane potrzebami przemysłu i handlu, korzystającego dotychczas z usług Giełdy Warszawskiej. Wybuch drugiej wojny światowej spowodował zawieszenie działalności Giełdy Pieniężnej w Łodzi. Sytuacja polityczna i gospodarcza, jaka powstała w Łodzi po zajęciu miasta przez okupanta, doprowadziła do rozpadnięcia się Giełdy Pieniężnej, chociaż nie było oficjalnego aktu jej likwidacji. Kapitalizacja Giełdy Łódzkiej wyniosła w 1939 r. blisko 200 mln zł.
Oprócz Krakowskiej i Łódzkiej w czasach II RP funkcjonowały jeszcze 4 inne lokalne giełdy pieniężne: we Lwowie, w Wilnie, w Poznaniu i w Katowicach. Kapitalizacja tych giełd na 1 stycznia 1939 r. wynosiła około 600 mln zł.
Największą Giełdą w Polsce w okresie II RP była Warszawska Giełda Pieniężna. Stanowiła ona bez wątpienia centralny rynek dla transakcji giełdowych zarówno przed rokiem 1914, jak również w okresie dwudziestolecia międzywojennego, spełniając funkcję instrumentu, regulującego kursy papierów wartościowych. Pozostałe giełdy pieniężne działające w Polsce w okresie międzywojennym, koncentrujące zaledwie 20-30% ogólnej sumy obrotów, były wobec dominującej pozycji giełdy warszawskiej określane mianem giełd prowincjonalnych. Giełda Pieniężna w Warszawie rozpoczęła działalność w Królestwie Polskim w 1817 r., po zatwierdzeniu ustawy o „Warszawskiej giełdzie kupieckiej”. Jednak w zalążku, jako bractwo kupieckie zwane konfraternią kupiecką, istniała już dawniej, co najmniej od połowy XVII w. Zwierzchnikiem giełdy kupieckiej był „prezydent municypalności i policji”. Na wniosek „starszych” giełdy określał on wysokość składek na jej utrzymanie oraz przedstawiał kandydatów na maklerów giełdowych i dopilnowywał składania przez nich kaucji. Utrzymywanie poBudynek giełdy w Wilnierządku na giełdzie należało do obowiązku „starszych”. Ponadto zbierali oni od maklerów wiadomości o kursie weksli i pieniędzy zagranicznych oraz o cenach towarów i zawartych transakcjach, a zebrane informacje zamieszczali w cedułach kursowych i ogłaszali publicznie. Początkowo zakres działalności giełdy warszawskiej, stanowiącej w istocie tylko część cechu kupieckiego, był bardzo ograniczony. Ustawa giełdowa nie wspominała o jakiejkolwiek inicjatywie, dotyczącej spraw handlowych, przemysłowych lub z dziedziny bankowości. Giełda kupiecka nie posiadała nawet własnych funduszów. Momentem zwrotnym w rozwoju handlu giełdowego w Warszawie było zatwierdzenie w roku 1872, dzięki staraniom Leopolda Kronenberga, nowej ustawy giełdowej, nadającej giełdzie szeroką autonomię. Wprawdzie giełda warszawska pozostawała nadal pod bezpośrednim nadzorem gubernatora carskiego, jednakże jej władzy wykonawczej, Komitetowi Giełdowemu, przysługiwało prawo bezpośredniego uzgadniania spornych spraw z ministerstwem finansów w Petersburgu. Do 1894 r. przedmiotem handlu giełdowego były przede wszystkim weksle oraz papiery przynoszące stały dochód, po tej dacie zaś rozwinął się znacznie handel akcjami, mający charakter spekulacyjny. Na giełdzie warszawskiej powstała tzw. kulisa, zajmująca się prawie wyłącznie akcjami. Oprócz maklerów przysięgłych pośrednictwem, zwłaszcza w spekulacji akcjami, trudnili się liczni agenci pokątni, którym od roku 1900 zakazano wstępu na giełdę w godzinach urzędowych. Z chwilą wybuchu I wojny światowej urzędowa giełda warszawska została zamknięta, a jej działalność reaktywowano z dniem 1 stycznia 1921 r. już w Polsce niepodległej. Została ona poddana ścisłemu nadzorowi Ministra Skarbu. W statucie określony został zakres przedmiotowy obrotów i notowań giełdowych, ograniczony do papierów wartościowych, dewiz i pieniędzy zagranicznych oraz kruszców szlachetnych, dopuszczonych do obrotu przez organ wykonawczy giełdy - Radę Giełdową. W 1938 r. na warszawskiej giełdzie notowano 130 papierów: obligacje (państwowe, bankowe, municypalne), listy zastawne oraz akcje, w tym akcje tzw. podstawowych 35 spółek, których obrót (dzisiejszy WIG 20) stanowił o jej kondycji. W roku 1939 na giełdzie warszawskiej czynnych było około 100 maklerów przysięgłych. Kapitalizacja Giełdy Warszawskiej w 1939 r. wyniosła blisko 2.5 mld zł. Z chwilą wybuchu II wojny światowej giełda w Warszawie podobnie jak pozostałe polskie giełdy została zamknięta a później zlikwidowana.
Jeśli chodzi o obrót papierami wartościowymi na polskich giełdach pieniężnych w II RP, to według Małego Rocznika Statystycznego na 1939 r. (wydanego przez Główny Urząd Statystyczny RP pod redakcją Edwarda Szturm de Sztrema, str. 235 tabl. 44 „Obroty na giełdach pieniężnych”) w 1938 r. dokonano ponad 56 tysięcy transakcji giełdowych, przy wartości obrotów 564 milionów złotych. Z tego na Giełdę Warszawską przypadało odpowiednio 46 tysięcy transakcji i obroty w wysokości 549 milionów zł. Jeśli chodzi o kapitały zagraniczne spółek rejestrowanych na giełdach pieniężnych w Polsce to (per saldo) na koniec 1938 r. wynosiły one ponad 30 milionów złotych (na podstawie opracowania Instytutu Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen - dane z końca 1938 r.). Natomiast per saldo kapitałów zagranicznych na koniec 1937 r. (Rocznik Statystyczny na 1939 r. str. 239 tabl. 51) było niższe i wynosiło 13,8 mln złotych. Kapitały te obejmowały papiery wartościowe, akcje, udziały w przedsiębiorstwach zagranicznych notowanych na giełdach zagranicznych. Kapitały te po wybuchu wojny zostały bezprawnie przejęte przez obce podmioty gospodarcze, bądź bezprawnie umorzone lub sprzedane za bezcen m.in. na giełdach w Paryżu, w Zurychu, w Londynie i w Nowym Jorku. Podobny los spotkał nieruchomości i grunty będące własnością polskich spółek. Przykładowo gmach paryskiego oddziału BGK jest obecnie użytkowany przez francuskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.
Oprócz giełd pieniężnych w II RP działało 10 regionalnych giełd towarowych. Obrót na nich w 1938 r. zbliżył się do 5 mln. ton towarów (szczegóły na mapie poniżej). Wkraczające do Polski we wrześniu 1939 r. oddziały niemieckie i sowieckie z magazynów giełd towarowych przejęły prawie 60 tysięcy ton towarów: żywności (zboże, mąka, masło, mięso, cukier, alkohol), bawełna, wyroby tekstylne, wyroby przemysłowe o wartości blisko 40 milionów złotych.
Niestety ze względów politycznych rząd Generała Władysława Sikorskiego nic nie zrobił w sprawie inwentaryzacji strat poniesionych przez polskie giełdy finansowe i towarowe w skutek okupacji niemieckiej i sowieckiej, nie chcąc zaogniać sporów z aliantami w pierwszej fazie wojny, kiedy hitlerowskie Niemcy odnosiły sukcesy na frontach II wojny światowej. Później po jego śmierci już żaden Premier Rządu RP tym rabunkiem się nie zajmował. Sprawa pozostała nierozstrzygnięta do dnia dzisiejszego.


Krzysztof Kopeć

PS:

Rozporządzenie Prezydenta RP z 28 grudnia 1924 r. o organizacji giełd w Polsce


  Dariusz Tadeusz Dziuba - Giełdy i ich archetypy na ziemiach polskich

 

 

 

    Dodaj do Wykop.plDodaj do FacebookDodaj do BlipDodaj do TwitterDodaj do FlakerDodaj do PingerDodaj do zakładek Google

Giełdy pieniężne i towarowe w II RP - index | Powrót do strony głównej www.krzysztofkopec.pl

 

giełdy pieniężne giełdy towarowe

Lista miast, w których w okresie II RP (1918-39) aktywnie działały giełdy pieniężne i giełdy towarowe.

Mapa przedstawia aktualne granice Europy oraz ma naniesione granice II Rzeczypospolitej. Miasta zaznaczone markerem - "pieniądz" pokazują lokacje, w których powstały giełdy pieniężne. Markery - "towar" okreslają miasta, w których działały giełdy towarowe.

Copyright © 2012 www.krzysztofkopec.pl

.


Twój nick:

Twój komentarz:




powrót